Wywłaszczenie pod szkołę - wywlaszczenie.pl

Jeżeli zaistnieje potrzeba budowy nowej szkoły, samorządy mogą przejąć potrzebne im grunty w drodze wywłaszczenia. Rokowania z właścicielami są pierwszym krokiem, a w razie braku porozumienia, następuje przymusowe przejęcie ziemi. Właścicielom przysługuje w zamian odszkodowanie, które mogą zakwestionować, jeśli wartość nieruchomości została zaniżona.

W dobie niżu demograficznego wielu szkołom– szczególnie wiejskim – grozi likwidacja. Sytuacja taka nie dotyczy jednak miejscowości znajdujących się w tzw. obwarzankach większych miast. Obszary te w ostatnich latach przeżywają swoisty boom demograficzny. Rośnie w nich zwłaszcza populacja młodych rodzin z dziećmi, które migrują z centrów miast w poszukiwaniu lepszych warunków życia. W rezultacie szkoły w tych rejonach stają się wręcz przeciążone, a lokalne władze muszą stawić czoła wyzwaniom, takim jak budowa nowych placówek czy rozbudowa istniejących szkół i przedszkoli.

Wywłaszczenie nieruchomości na rzecz jednostki samorządu terytorialnego

Gminy zwykle posiadają w swoich zasobach pewną liczbę nieruchomości. W wielu sytuacjach mogą, więc na nich zrealizować gminne inwestycje. Nie zawsze jednak, np. z przyczyn lokalizacyjnych, będzie to możliwe lub uzasadnione. W takich sytuacjach samorząd może albo nabyć prywatne grunty, albo przejąć je pod przymusem. Takie uprawnienie jest zgodne z treścią art. 113 ust. 1 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, w którym legislator zastrzegł, że nieruchomość może być wywłaszczona na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego.

Szkoła jako cel publiczny na podstawie Ustawy o gospodarce nieruchomościami

Gmina może wywłaszczyć nieruchomość potrzebną pod inwestycję, ale nie w każdym przypadku. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. ogranicza to uprawnienie do realizacji tzw. celu publicznego (art. 21 Konstytucji RP). Czy szkoła stanowi cel publiczny? Zgodnie z art. 6 pkt 6 ugn, za cele publiczne uważa się budowę i utrzymywanie pomieszczeń dla szkół publicznych oraz publicznych przedszkoli.

Aby szkoła mogła zostać uznana za szkołę publiczną, musi spełniać następujące kryteria (art. 14 ust. 1 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, dalej: upo):

zapewniać bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów nauczania;
przeprowadzać rekrutację uczniów w oparciu o zasadę powszechnej dostępności;
zatrudniać nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach;
realizować programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, a w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – również podstawy programowe kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego albo podstawy programowe kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego,
realizować ramowy plan nauczania;
realizować zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, o których mowa w rozdziałach 3a i 3b Ustawy o systemie oświaty.

Z kolei do wyróżników przedszkoli publicznych należą (art. 13 ust. 1 upo):

realizowanie programu wychowania przedszkolnego uwzględniającego podstawę programową wychowania przedszkolnego;
zapewnianie bezpłatnego nauczania, wychowania i opieki w czasie ustalonym przez organ prowadzący, nie krótszym niż 5 godzin dziennie;
przeprowadzanie rekrutacji dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności;
zatrudnianie nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.

Jednostki samorządu terytorialnego mogą zakładać i prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne (art. 8 ust. 3 upo). Jednocześnie szkoła publiczna może być prowadzona przez różne podmioty (np. fundacje, stowarzyszenia, związki wyznaniowe), niebędące jednostkami samorządowymi lub państwowymi, np. ministerstwami (art. 8 ust. 2 upo). Osoby prywatne lub kościelne nie mają przy tym uprawnień do przejmowania w drodze wywłaszczeń potrzebnych im nieruchomości. Takie wywłaszczenie mogłoby teoretycznie mieć miejsce na rzecz gminy (lub Skarbu Państwa), która następnie mogłaby przekazać grunty (np. wydzierżawić) innemu podmiotowi. Możliwe jest zatem wywłaszczenie nawet pod katolicką szkołę, jeśli spełnia ona kryteria szkoły publicznej.

Pozbawienie prawa własności w drodze wywłaszczenia pod szkołę lub przedszkole – procedura

Wywłaszczenie nieruchomości przeznaczonych pod szkołę odbywa się na podstawie Ustawy o gospodarce nieruchomościami. Proces jest długotrwały i obejmuje wymóg przeprowadzenia rokowań z właścicielem nieruchomości (art. 114 ust. 1 ugn). Jeśli w ciągu dwóch miesięcy nie przyniosą one rezultatu, wszczyna się postępowanie wywłaszczeniowe. W ramach tej procedury przeprowadzana jest rozprawa administracyjna (art. 118 ust. 1 ugn), a decyzja o wywłaszczeniu musi określać wysokość należnego odszkodowania (art. 119 ust. 1 pkt 7 ugn), które jest ustalane na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego.

Odwołanie od odszkodowania za wywłaszczenie pod szkołę

W przypadku wywłaszczeń dokonywanych na podstawie Ustawy o gospodarce nieruchomościami nie jest wydawana odrębna decyzja o odszkodowaniu. W przypadku gdy na skutek naruszenia przepisów wartość mienia została zaniżona, strona powinna zatem odwołać się od decyzji o wywłaszczeniu w zakresie ustalającym należność. Zwykle nie ma sensu kwestionować całej decyzji zezwalającej na lokalizację szkoły, ponieważ tego typu zezwolenia uchylane są w całości wyjątkowo. Inaczej sprawa wygląda w przypadku części decyzji dotyczącej wysokości odszkodowania – spory na tym tle często rozstrzygane są na korzyść osób wywłaszczanych.

Odwołanie wnosi się w terminie 14 dni od dnia poinformowania strony o wydaniu decyzji (art. 129 § 2 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego). Dobrze jest przy tym odpowiednio wcześnie zasięgnąć porady prawnej. Specjalista m.in. przeanalizuje sytuację, pomoże zweryfikować operat szacunkowy, a także sporządzi stosowne pismo.

Wywłaszczenie nieruchomości pod szkołę lub przedszkole – podsumowanie

Wywłaszczenie nieruchomości pod budowę szkoły lub przedszkola musi zostać przeprowadzone na podstawie procedury zawartej w Ustawie o gospodarce nieruchomościami. Choć wywłaszczenie powinno być ostatecznością, umożliwiono je w sytuacjach, gdy konieczne jest zrealizowanie celu publicznego, takiego jak edukacja publiczna. Właściciele nieruchomości mogą liczyć na odszkodowanie za wywłaszczenie, którego wysokość ustala się na podstawie operatu szacunkowego. W razie zaniżenia odszkodowania istnieje możliwość odwołania się od decyzji we wskazanym zakresie, co często kończy się pozytywnie dla wywłaszczonych.